Bu yazımda sizlere, milyoner bir petrol kralı olan Hacı Zeynel Abidin Tağıyev’i tanıtmak ve onun eğitime katkılarından bahsetmek istiyorum.

Zeynel Abidin Tağıyev’in yüz yıl önceki eğitim seferberliğini anlamak,  bu gün içine düştüğümüz cehalet karanlığından çıkmamıza yardımcı olur diye umut ediyorum.

Özellikle Müslüman coğrafyalarda kız çocuklarının eğitim hakkının olmadığı yıllarda, Tağıyev’in kız çocukları için verdiği eğitim mücadelesi, Tağıyev’i önemli kılan ve tanınmasını gerektiren en mühim hususlardan biridir.

19. Yüz yılın başlarında Bakü petrolleri büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından işletilse de, Tağıyev gibi yerli, Müslüman-Türk işletmeciler de vardı.

Birkaç yerli Petrol milyoneri gibi Tağıyevin’de adı “Neft Milyoneri” diye anılsa da, o, milyoner olmasının dışında, ilginç ve bir o kadar da hazin hayat hikâyesi ve yaptığı hayır işleri ile anılır.

Tağıyev belki zamanının en zengin petrolcüsü değildi ama en hayırsever, en aydın ve eğitimin önemini kavramış yegâne zenginlerden biri olduğu kesindi.

1823 yılında Bakü’de Dünya’ya gelen Tağıyev’in çocukluğu fakirlik içerisinde geçti. Küçük yaşta inşaatlarda çalışmaya başladı ve 12 yaşına geldiğinde taş yontan bir usta olmuştu.

Birikimleri ile aldığı topraklardan petrol çıkınca, taş ustası Tağıyev, Neft Milyoneri Tağıyev oldu.

1873 yılında Devletten birkaç ortağı ile birlikte 9 bin manatlık toprak alıp petrol aramaya başlayan Tağıyev 2 yıl boyunca petrol bulamaz.

Bunun üzerine ortakları hisselerini Zeynel Abidin Tağıyev'e satarlar. Tağiyev tam iki yıl büyük fedakârlıklarla aramalara devam eder. Sonunda arazisinde petrol bulunur ve o artık Kafkasların en zengin kişisidir.

Tağıyev’in müthiş ve hazin hayat hikâyesinin detayları Sovyetler dağıldıktan sonra yapılan araştırmalarda gün yüzüne çıktı. Çünkü 1917 yılında ki Komünist devrim onu kapitalist ilan edip bütün mal varlığına el koyduğu gibi adını ve yaptıklarını da unutturmuştu.

Tağıyev’in Kız Mektebi

Tağıyev, hiç tahsil almamasına rağmen Eğitim meselesi ile yakından ilgilenmiştir.

Eğitimin yanı sıra, Sosyal, kültürel ve ekonomik meselelerde de ilgilenmesi, yaşadığı asırdaki Müslüman coğrafyalarda belki de bir benzeri daha olmayan tek kişilik seferberliktir.

Bunlardan en önemlisi Müslüman kızlar için açtığı okuldur.

Halkını ve özellikle kız çocuklarını eğitmeyi kutsal bir görev gibi üstlenmişti.

“İmparatoriçe Aleksandra Fyodorovna adına Rus‐Müslüman Kız Mektebi” adıyla açılmış  olan okul sonraları, Bakü Müslüman Kız Mektebi olmuş ancak daha çok  “Tağıyev’in Kız Mektebi” olarak anılmıştır.

Çok sayıda Müslümanın yaşadığı Rusya  İmparatorluğunda ilk ve tek olan kız okuluna Kafkasya’nın her Tarafından yedi yaşından itibaren alınan öğrenciler dört yıl süresince okumaktaydılar. Eğitim müfredatında; Azerbaycan Türkçesi ve Rusça, edebiyat, matematik, fizik, tarih, coğrafya, anatomi, dini ilimler, sağlık bilgisi, güzel sanatlar ve müzik dersleri bulunmaktaydı.

1901 yılından itibaren 17 yıl aralıksız hizmet veren “ Kız Mektebi” 1918’de İhtilalin getirdiği zorluklar sebebi ile faaliyetine ara vermiş, 1920’de ise Kızıl Ordu tarafından işgal edilerek kapatılmıştır.

Her fırsatta fakir Azerbaycan halkına yardım etmiş, hayır cemiyetleri vasıtasıyla diğer zenginleri de buna teşvik etmiştir. Açtığı okullarda kimsesiz ve yardıma muhtaç çocukların eğitimini üstlenmiş, birçok Azerbaycanlı aydının yetişmesine önayak olmuştur. Yükseköğrenim görme fırsatı olmayan öğrencilere burs bağlayarak Rusya,  İngiltere, İtalya, Fransa, Almanya ve Türkiye gibi eğitim seviyesinin daha yüksek olduğu ülkelere eğitim görmeleri için göndermiştir.

Bunlardan bazıları Azerbaycan’da önemli mevkilere gelmiştir.

Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı yapan Neriman Nerimanov ve Mehmet Emin Resulzade’de Tağıyevin desteği ile okumuşlardır.

Ayrıca ömrü boyunca başta Bakü olmak üzere Azerbaycan şehirlerinin imarı için çabalamıştır.

Gazeteci Tağıyev

Azerbaycan'a her bakımdan yararlı işler yapmaya çalışan Tagiyev ülkenin aydınlanması için gazetenin önemini kavramış ve gazeteler yayınlamıştı. Bunlardan en etkili olan gazete Hayat idi. Tagiyev'in sahip olduğu bir diğer gazete olan Taze Hayat, milliyetçi muhafazakâr bir çizgide yayın yapıyordu. Tagiyev bir de dergi çıkarttı. Füyuzat adlı dergi 1500 tiraja ulaştı.

Azerbaycan’da ilk Tiyatro binasını yapan da yine Tağıyev’dir.

Tiyatrolar, hastaneler, camiler, hatta kiliseler açtır. Kafkas dağlarından borular döşeterek Bakü'nün çözülmez sanılan su sorununu çözer.

Bakü’de ilk atlı demiryolu“Atlı tramvay” yapılmasına öncülük eden Tağıyev, Yollar yapacak kadar da şehircilik ile ilgiliydi.

Bakü'nün sokak, park, caddelerinden meydana gelen Bakü şehir planını yaptıran Tagiyev bu planın uygulanması için de gereken maddi yardımı yapacağını şehir idaresine bildirir.

Bakü Ticaret Bankasını kurarak bankacılık sektörünün de gelişmesine katkı sağlayan bir ticari dehaydı Tağıyev.

Binlerce kişiye iş imkânı sağlayan Tağıyev, İşçilerine sesini yükseltmez, hatalarını affeder, kendisine el uzatan öksüz, dul ve yetimleri geri çevirmezdi.

Hiç tahsil almayan birinin gazetecilik, sanat ve eğitime bu kadar önem vermesi gerçekten övgüye layık ve satırlara sığmayacak bir başarı hikâyesidir.

Başarı ve hayır işleri ile dolu ama bir o kadar da hazin bir hayat hikâyesi.

Sovyet Rusya 28 Nisan 1920'de Azerbaycan'ı işgal etmesi ile durum tamamen değişir. İnsanların mülkiyeti elinden alınır, aydınlar takip edilmeye başlanır, her şey Rusya'nın çıkarlarına yönelir.

Tağıyev’de diğer zenginler gibi kapitalist ilan edilir ve bütün serveti elinden alınır.

Her şey devletleştirilir.

Yerel nüfusun talebi ve yeni yönetimin yöneticilerinden biri olan Neriman Nerimanov'un talimatı ile Tağıyeve mülk seçme olanağı verilir. O kendisinin artık elinden alınmış eski mülklerinden ancak Merdekan’daki bağ evini seçer ve orada yaşamaya başlar.

Hacı Zeynel Abidin Tağıyev, 1 Eylül 1924 yılında evinde, doğduğu gibi yokluk içerisinde hayata gözlerini kapatır.

Görkemli ve çok kalabalık bir cenaze merasimi ile 4 Eylülde toprağa verilir.

Bu gün Azerbaycan’da adına bir kasaba mevcut olan Tağıyev, Azerbaycanlıların kalbinde yaşamaktadır.

Tağıyev, araştırılması, anlaşılması, örnek alınması ve hayatından dersler çıkartılması gereken bir şahsiyettir.

Ruhu şad, Mekânı cennet olsun…