Türkiye’yi hiç böyle görmediniz..

National Geographic arşivinden Türkiye'nin daha önce görmediğiniz 123 yıllık fotoğraf arşivi gün yüzüne çıktı.

Gün ışığına çıkmamış fotoğraflardan oluşan “Görmediğimiz Türkiye” sergisi Osmanlı’nın son döneminden Cumhuriyet’in ilk yıllarına uzanan dönemi kapsıyor.

National Geographic fotoğrafçılarının gündelik hayatın içinden yakaladığı kareler farklı bir Türkiye portresi çiziyor.

İşte o fotoğraflar;

Fotoğraf 1937 yılında bir vapurda çekilmiş .. 0 zamanlar gişeler Galata köprüsünde. Rotalar arasında Moda-Kalamış da var, Adalar-Pendik de. Tarifede 1. ve 2.mevki fiyatları görülüyor bugünden farklı olarak... Bir de "Giriş " ya da "Çıkış" diye bir ey yok o günlerde… Bunun yerine tabelalarda "Girilir" ve "Çıkılır " yazıyor....

Foto : Bernard F.Rogers,JR ..

Karaköy... Yıl 1928.. Yük taşıyan yelkenliler Haliç 'e dizilmiş . Islak yelkenler rüzgârda kuruyor. Süleymaniye arkada solda.. Fatih Camii sağda..

Yıl 1928.. Limanda çalışan işçiler dayamışlar sırtlarını küfelerine hem kendileri hem de küfeleri molada.. Belki gökyüzüne bakıyorlar belki, belki de ileriye.. Galata Kulesine... Havada deniz kokusu...

İstanbul. Köprü üstü.. Yıl 1925..Galata Köprüsü’nün üstü dizi dizi taş. İleride hepsi hepsi toplu iki araç. Kadın var, erkek var, fötr var, fes var.. Haa bir de işportacı var. Başında şapkası, elinde çiçek sepetleri..

Fotoğrafın çekildiği tarih 1929’lerin sonu…Büyükada o zamanlar hala kozmopolit nüfus yapısını koruyor. Ada halkı güzel bir akşamüstünün keyfini çıkarıyor.

Janti Karpuzcu

" İster inan ister inanmayın bu adamlar poz vermediler "diyor fotoğrafçı… "Ben oradan geçerken aynen bu vaziyette oturuyorlardı ve müşterilerini böyle bekliyorlardı ."Yıl : 1937 Yer : İstanbul..

Neşeli karpuzlar

Bütün bilinen bu fotoğrafın 1950 Agustos'unda Samsun'da çekildigi.. Ama fazla söze ne hacet.. Neticesinde havada uçurulan karpuzların kendisi konu oluyor :)

Bebek Balıkçıları

Dizi dizi yalılarıyla 1930 tarihiyle kayıtlara girmiş bu fotoğraf…Bugünün balık lokantalarının yerinde o zamanlarda yine balıkçılar var ama büyük bir farkla, Boğazdan ağ dolusu balık çeken balıkçılar.... Zaman "Nerede o eski günler zamanı"...

1930’ların Balık Pazarı

Balıkçılar yakaladıkları köpekbalıklarını yere sermiş büyük bir gururla başına toplanmışlar, bir de poz vermişler…

Yıl 1919.. Üskudar'da bir mezarlık..

Geniş aileler için ayrılmış köşelerden biri.. Üzerileri yazılı ya da bezemeli.. Kullanılan renkler siyah, altın sarısı veya kırmızı diyor fotografçı ve devam ediyor : "Tepesinde fes olanlar mezarlar bir erkeğe, çiçekli örgülü olanlarsa bir kadına ait olduğunu işaret ediyor. Taşlar zamana pek direnememiş kimi eğilmiş yana, kimi toprağa serilmiş .. "

Karaköy yerli yerinde..

En solda bir tekne.. Önde bir zamanların yolcu vapurları, biraz ötede bir şilep…Dünden bugüne belki de hiç değişmeden gelen az sayıdaki İstanbul köşelerinden biri Kadıköy…Yıl: 1928

75 yıl önce bir Bebek cafesi

Bebek'in çekim gücü belki de sadece bugüne has değil...Bir zamanların İstanbul'u da cafe cennetiymiş

Açık hava masaları, şık giyimli bayanlar, arka masada iki kafadar..

Foto : Bernard F.Rogers .J R..

İstanbul 1925

Bir İstanbul Kıraathanesi.. Ortada bir masa ve sandalyeler etrafında dizili… İki hoca, bir hamal ve taşradan gelenler…

Keyif keka..

Kılık kıyafetime kanmayın diyor fotograf..İstanbul'da küfecilik yapan bu genç adam için...Karısı ve çocuklarını Ağrı Dağı’nın eteğindeki köyünde bırakıp İstanbul'un tarihi sokaklarında sırtında küfesiyle yük taşıdığını yazıyor 1937 tarihli notta..

Zeytin ekmek yiyerek, kaldırımda yatarak para biriktirdiğini yazıyor ve ekliyor ; "Biriktirdikleriyle döndüğünde koyunun zengin ve saygın adamlardan biri olacak.."..

Foto: Edward S. Murray...

Gemiye binerken....

1928 Capetown-Stockhol m Ekspedisyon'una katılan araç Asya'dan Avrupa'ya uçuyor. Resmin altına düşülen nota göre ekspedisyonda İzmit ve çevresinin askeri bölge olması nedeni ile Mudanya'dan gemiye bindirilmiş ..

Foto : Maynard Owen Williams ...

Zir Vadisi’nde çamaşır günü..

Ateşler yakılmış…su dolu kara kazanlar ateşe oturtulmuş.. Osmanlı döneminde yerleşik Ermeni köylerinin yer aldığı Zir Vadisi’nin kadınları için çamaşır zamanı.. Biri 1929'un kirli çamaşırlarını kaynattığı kazanın başında, biri de elinde bir toka kirden iyice arınsın diye tam üzerinde çamaşır dövüyor…

Foto : Maynerd Owen Williams....

Ağrı’nın heybeti…Doğubayazıt’ta sabah..

Mayısın ortası ama Ağn'nın başı yine karlı.. Kar örtüsü iki bin metrelere kadar iniyor. Büyük Ağrı’nın heybetiyle turistleri cezbettiğini yazmış fotoğrafçı 1954'te ve demiş ki; 'Bu dağın heybetini yeterince yansıttığımdan emin değilim..."

Şekerkamışı tarlası...Yıl 1922..

Çekim yeri Kilikya…Yeni coğrafi sınırları Alanya burnundan başlayıp Suriye’ye kadar uzanan Antik bölgedeki kim bilir hangi tarla..

Perilerin düğünü…

Yıl 1929…Üçhisar’lı damat almış eline düğün bayrağını…Gelin alayı aile kalabalığı ile birlikte ilerliyor. Arkadaki gelinin köyü: Kapadokya…

1927 Ankara…

Genç Türkiye’nin başkenti…Fotoğrafın altında şu not var: “Türkiye’nin ilk ve yegane nüfus sayımına göre kasaba görünümündeki bu başkentte yaşayan kişi sayısının 48.000 olduğu bilgisi yer alıyor.”

1924 Adana…

Bir çarşı sokağı…Bugünün pazarları gibi sağlı sollu yerleşmiş satıcılar…

Yaşları küçük ifadeleri yaşlı…

Yan yana dizilmişler, endişe, şüphe ve merakla asılan yüzler kameraya bakıyor. Yıl 1924…İstanbul’un yoksul mahallelerinden kim bilir hangisi…

Ankara 1928..

"Kemal Paşa'nın Türkiye’sinden görüntüler "diyor resim altında…Ve "Başkent olması, Ankara'yı çok canlı bir şehire dönüştürdü denilmiş daktiloyla düşürülmüş notta..

Bu arada gözden kaçmaması için bir noktaya daha değinilmiş ve iki katlı ahşap yapının " Cihannüma" üzerinde yuva yapmış leyleklere işaret edilmiş... Kalpaklar, Milli Mücadele yıllarının kanıtı…

Çekim tarihi bilinmeyen bu fotoğrafta yürüyenler Atatürk’ün davetlileri.." Kemal Paşa'nın yılda bir kez ülkenin önemli isimlerini kabul ettiği bir günde, ülkenin önde gelen din adamı bile Avrupa tarzı Frak giyiyor.." notu düşürülmüş arşiv kayıtlarına...Ankara'da çekilmiş fotoğrafta askerler duruyor duvarın dibinde ve birde araba.

Diyanet İşleri’nin ilk bakanı Rıfat Börekçi'nin yardımcısı olan ve daha sonrada Diyanet İşleri Bakanlığını üstlenen Ahmet Hamdi Akseki önde.. En sağda Protokol Müdürü arkada kordiplomatik...

İstimbot…Beykoz açıkları..

TBMM Başkanı Kazım Özalp Paşa imparatorluk dönemi tenezzüh kayıklarının modernleştirilmesiyle inşa edilen bir tekneyle kayık yarışlarını izlemeye geliyor. Yıl: 1929 Günlerden 2 Ağustos..

Çiroz güzeli…

1950’lerin ortaları…Kuruyup çiroz olacak uskumrular poyraza serilmiş…Fotoğrafçı bu manzarayı görünce deklanşöre basmış…

Kıyıda bekleyen Büyükdere ahalisi, bayramlık giysilerini giymiş, Brindisi'den kalkan deniz uçağının yanaşmasını bekliyor. Aero Espresso İtalyana şirketi 1923 te kurulmuş, Brindisi-Atina­ İstanbul hattını ise 1926 yılında oluşturmuş...

Deniz uçağı Brindisi'den (İtalya) sabah saat 07.00 da hareket etmiş. Atina'da bir mola vermiş ve fotoğrafın düştüğü nota göre, saat 16.45'te İstanbul'a gelmiş Yolcular bu kalas parçasının üzerinden geçecek, ahşaptan yapılma basamaklardan inecek ve 1928 Büyükdere’sinin kıyılarını adımlayacak.

Boğaz'da bir tur...

Önde yıkık dökük tahta bir iskele.

Öyle yıkık dökük ki kayığa binmek üzere olan kadının iskelenin ucuna kadar nasıl yürüdüğü bile bir muamma.

Arkada bir ahşap köprü , sağdaki soldaki evlerde ahşap.

En arkada da taş kesmiş Anadoluhisarı..

Yıl : 1928.. Birazdan kürekler çekilecek, ola ki kıyı kıyı gidilmeyecek de, Boğaz’ın suları aşılıp karşı yakada bir yalının iskelesinde inilecek ...

Zonguldak...

Limana kömür taşıyan trenler kentin tam ortasından geçiyor.

Fotoğraf 1951 yılının Zonguldak görüntüsünü yansıtıyor. Bu arada fotoğrafçının kart baskısının arkasına düşülmüş bir not var:

Fotoğrafın kullanılmaması halinde Washington'da verdiği adrese geri gönderilmesini rica ediyor..

Fotoğrafçı 1928’te Haydarpaşa’dan atlamış trene. Sapanca'da inmiş ve başlamış fotoğraf çekmeye. Elmasıyla ünlü diyor. "Sepetlerindeki elmaları yolculara satmaya çalışan kadınları bu fotoğrafta görebilirsiniz" diye de ekliyor.

Ve başlıyor uzun uzun kendi trenlerini anlatmaya :"Bizim trenimiz Kassel'den Henschel&Sohn yapımı bir Alman lokomotifi, bir yük vagonu, iki adet üçüncü sınıf vagonu, bir yemek vagonu ve bir de yataklı vagondan oluşuyordu.."

Doğaçlama trafik..

Yeni Cami basamaklarından 1928 yılında Eminönü...Bugünle kıyaslanırsa eğer, neredeyse hiç insan yok denebilir ortalıkta.. Trafik belli bir doğaçlama ile akıyor…İnsanlar,20'erin otomobilleri, at arabaları.. Kimi o tarafa kimi bu tarafa çevirmiş yönünü, rahat rahat ilerliyor...

Foto : Maynard Owen Wiliams.

Alışveriş merkezi...

Süpürge, sepet, salatalık…Çarşı pazar deyince akla ne gelirse artık.

Antakya'nin dükkanları diye not düşmüş fotoğrafçı 1938'de deklanşöre bastığı bu fotoğraf için….

Gözler gençlerde..

19 Mayıs 1956…İstanbul’da Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları…O zamanlardaki adıyla Mithat paşa Stadı tıklım tıklım, öyle kalabalık ki ayakta kalanlar var..

İzmir'de "Deve Kervanı"..

Anadolu'nun iç bölgelerinden yola çıkan bir kervan. Develer sırtlanmış bütün yükü.. Tozlu yollar kat edilmiş . İzmir'in içinden geçip yüklerini boşaltacakları yere, muhtemelen limana doğru ilerliyorlar..YıI : 1924..

Van Gölü kıyıları

Fiziki olarak göl olabilir, ama karakteri deniz. Yeri geldiğinde dalgalanıyor ve üzerinde çalışan küçük gemiler kıyıya demir atamıyor. Bu durumda da insanlar doluşuyor kamyonlara ve Erciş'e yöneliyor.

1953 yılında çekilen bu fotoğraf için: 'Anadolu'nun motorlu araçlarla donatıldığının kanıtı gibi"

diyor fotoğrafçı ve ardından ekliyor: "Kamyonun ön camında Allaha emanet "diye yazıyor...

Gülek Boğazı...

Plakasında Bursa 134 yazıyor.

1929 yılında Bursa'dan kalkmış bir otobüs bu. Yolcularıyla birlikte Adana 'ya gidiyor.

Fotografçıya göre, Toros dağlarında 10 kilometre boyunca dünyanın en kötü yolu uzanıyor. "Öyle kötü bir yol ki tek bir araç ancak geçiyor." diyor.

Bu arada fotoğrafta görülen kesimin de bu yolun iyi bölümlerinden biri olduğunu ekliyor..

Foto: Maynard Owen Williams

Kışlada temizlik..

Topçu askerler avluda bakım yapıyorlar .Bugünün Gezi parkı’nın olduğu yerde bir zamanlar Taksim kışlası yükseliyordu.. Bu unlu kışla 1940'larda yıkıldı ve geriye sadece fotoğraflan kald1...

"İstanbul 1917" tarihi var fotoğrafın altında..

Abdülhamit’ten sonra Hamidiye.

Yıldız Hamidiye camii.. Abdülhamit bir zamanlar Cuma namazını burada kılardı. Hatta bir defasında bu binada kendisine suikast girişiminde bulunuldu ama kurtuldu. Bir "Cuma selamlığı" törenini gösteren bu fotoğraf 1922'de yani Abdülhamit döneminden sonra çekilmiş .

Kasap dükkanı..

Fazla söze ne hacet" denmiş$ olsa gerek ki bu fotoğrafın arşiv

Kayıtlarına düşülen notlar aynen şöyle:

Yıl 1923.. İstanbul’da bir kasap dükkanı. O yılların kasabı çengellere

asıyor kıvırcık koyunu. Müşteri geliyor, istediği paraya kestirip alıyor.

Solda bir medrese öğrencisi girmiş görüntüye..

Kasapsa satıştan memnun çalımla poz veriyor :)

Foto : George R.King..(National G. arşivi..)

Türkler yürümeyi seviyor..

1937 yılında "Türkiye'de yemenicilik işiyle uğraşan insan çok" yorumunda bulunmuş fotoğrafçı.. Ona göre Türkler iyi yürüyor şehir insanı sokaklarda yürümeyi seviyor, köylüler de akrabalarını ziyaret amacıyla yürüyerek kat edecekleri mesela on günlük bir yolu, hiç üşenmeden alıveriyor.. At sahibi olan biri için bile bu böyle..

Foto : Edwards S. Murray..

Tornacı..

Elinde kemanesi var, tornayı çevirmek için sol ayağını kullanıyor, sağında da çeşitli oyma aletleri…Önündeki taneler, tornasını kullanarak tespih imal ettiğini gösteriyor. Bu genç adam nerede, ne zaman görüntülendiği hakkında bir bilgi yok maalesef…Bütün bilinen 1928 yılında National arşivine girdiği...

Modern itfaiye..

"Artık İstanbul itfaiyesi yaya değil" diyor fotoğrafçı 1928'de."Modern itfaiye arabalan var" ve resim altına düştüğü notta öyle devam ediyor : "Ama fotoğraftaki bir itfaiye aracı değil, belki caddeleri temizlemek

için kullanılan bir su tankı, belki de değil , öğrenemedim.?.." Fotoğrafçının bütün bildiği aracın burada pompayla Haliç 'ten su çektiği...

Oysa ki gerçek şöyleydi : 0 zamanlarda bu araçlar her iki işe de yarar, yangın olunca yangına gider, normal zamanlarda caddeleri temizlerdi...Fotografçı yine de yanılmamış tahminlerinde..:)

Foto : Maynard Owen Williams…

Afyonkarahisar..

Ülke savaştan çıkalı çok olmamış…getirdiği yıkım sürse de yşam devam ediyor..YıI: 1924...

Pazarda alışveriş zamanı ...

Foto : George R . King

Limonata ayran :)

Galata Köprüsünün hemen bitiminde derme atma bir büfe.. Köprüyü yürüyerek geçenler soluklanmak istediklerinde orada duruyor.

Takvimler 1920'lerin ikinci yarısını gösteriyor ve sunulan seçenekler de o tarihlere göre hiç fena görünmüyor..

Foto: Maynard Owen Williams

ESKİŞEHİR